Türkiye'nin Kardelenleri- GALANTHUS ve ÇYDD

 

Bazen Türkiye'de Çiçeklerle, Kızlarımızın Yolları Kesişiyor.

20 Ocak 2013 Pazar günü, bugüne kadar bir tek Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneğinin o müthiş projesinden tanıdığım Kardelenlerle ilgili konferansa NGBB'ne gittim. Dr.Sırrı Yüzbaşıoğlu harika bir sunumla bize, elimizdeki bu müthiş hazineden bahsetti. Blogumu yazmadan biraz daha araştırma yaptım ve 2 isim buldum. Eğer Dr.Türkan Saylan Kardelen Kızlarımızın annesiyse; Dr.Sırrı Yüzbaşıoğlu da Kardelen çiçeklerimizin babasıdır. Uzun yıllara adanmış araştırma, teşhis turları, yazılar, sunumlar, makaleler, Türkiye'ye dair teşhis ve tespitler. Türkan Hoca da Kardelenlere bir ömür vakfetmişti;  proje halen devam ediyor. Her şeye rağmen...Çağdaş Yaşamı Desteklemek için adanmış bir ömrü, Türkiye'nin son 20 yıllık gündemini takip eden her bilinçli vatandaş bilir; ama ülkemizdeki Kardelen(Galanthus)  çiçeklerini pek bilmiyoruz.

Botanik doktoru Sırrı Yüzbaşıoğlu, Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesindeki konferansında bize Galanthusun öncelikle ne anlama geldiğinden bahsetti. Süt Çiçeği.

Kardelen, bir çenekli, çiçekli bitki ailesinden negisgiller (Amaryllidaceae) içinde sınıflanan Galanthus cinsi bitki türlerinin ortak adı. Çok yıllık, soğanlı,  ve otsu bitkilerden.Kardelenler, tıbbi açıdan önemli oldukları düşünülen bitkiler.Türkiye'de halk arasında, toprak üstü kısımları kalbi kuvvetlendirici, mideye iyi gelen ve adet  söktürücü ilaç; toprak altı kısımları ise taze haldeyken ezilerek, çıbanları olgunlaştırmak için hazırlanan lapa olarak kullanılıyor. İçerdikleri ve ilaç olabilme olasılığı bulunan alkaloit ve lektinler nedeniyle, çok sayıda araştırmaya konu olmuşlar.

 

Tüm dünyada 20 kadar türünün olduğu tespit edilmiş ve bunların 15 tanesi Türkiye'de ve 6 tanesi endemik. Türkiye'deki  15 türün doğada yetiştiği biliniyor. Ne yazık ki, kardelenlerden bazılarının soğanları Türkiye'nin ihraç ürünleri arasında bulunuyor.  Galanthus elwesii ile Galanthus ikariae ve/veya Galanthus latifolius adlı türler, uzun yıllardan beri ve başta Hollanda olmak üzere bazı ülkelere, "süs bitkisi" adı altında ihraç edilmiş ve ediliyor.  Güncel durumda, Galanthus elwesii ile Galanthus woronowii türleri dışındaki kardelen soğanlarının doğadan toplanarak ihraç edilmesi yasaktır. Bahsi geçen ve Türkçede sırasıyla "Toros kardeleni" ve "Karadeniz kardeleni" olarak anılan iki türün soğanlarının ihracatı ise sınırlandırılmıştır.

 

Galanthus nivalis-Adi Kardelen

1)Galanthus x allenii

2) Kafkas kardeleni (Galanthus alpinus)Ayder Yaylasında bulundu ancak ülkemizde az bulunuyor. Zilkale Çamlı Hemşin'de görülmüş. Ormanın altına girmeyen, yakınında bulunan bir tür.
3) Dar yapraklı kardelen (Galanthus angustifolius)
4) Galanthus cilicicus Türkiye
5) Büyük kardelen ya da Toros kardeleni (Galanthus elwesii) Türkiye, Toros yaylalarında çok ve gür olarak mevcut. Kızılcahamam, Niğde'de kayalar arasında var.İzmir Karaburun'da, Karadağda mevcutlar. Elwesii özellikle Toroslarda var demiştik ancak; yurtdışına da çok çıkarılmış.
6) Foster kardeleni (Galanthus fosteri) Türkiye, Antep tarafında görülmüş. Parlak ve yeşil yaprakları ayırt edici özelliği.
7) Narin kardelen (Galanthus gracilis) Türkiye, Batı bölgelerde ince ve narin olarak varmış. Trakyadaki meşeliklerde ve özellikle Sibil Dağında mevcutmuş. Farkı 2 sap birden çıkmasında.
8) Galanthus x grandiflorus
9) Galanthus ikariae Türkiye
10) Galanthus koenenianus Türkiye
11) Galanthus krasnovii Türkiye'de zor bulunuyor esas Gürcistan,Artvin'de var. İçteki yaprakların ucu sivridir.
12) Galanthus lagodechianus
13) Adi kardelen (Galanthus nivalis)
14) Galanthus peshmenii Türkiye, Kasım ayında açıyormuş. Kaş'ta rastlanmış.
15) Geniş yapraklı kardelen (Galanthus platyphyllus)
16) Kırım kardeleni (Galanthus plicatus)
 İstanbul kardeleni Galanthus plicatus subsp. byzantinus Türkiye'de Samandra ve Tarkyada raslanıyor.
 Kırım kardeleni Galanthus plicatus subsp. plicatus. Abant çevresinde yaygın olarak mevcut.
17) Güz kardeleni (Galanthus reginae-olgae) Türkiye
18) Rize kardeleniGalanthus rizehensis Türkiye
19)Galanthus transcaucasicus
20)Galanthus trojanus, Çankkalede rastlanıyormuş.
21) Karadeniz kardeleni (Galanthus woronowii) Türkiye'de maalesef ticareti yapılıyor. Çay ekmek için temizleniyor. Siklamen varsa yakınında olabiliyor. Belirtildiği gibi Karadenizde var
22) Galanthus valentinei, Boğazın Avrupa yakasında, Trakyada hakim. Ayrıca Belgrat Ormanı'nda ve Terkoz Gölünde olduğunu belirtti Dr.Yüzbaşıoğlu.

Kardelenden, Galantamin elde ediliyor, özellikle Bulgaristana'a gönderiliyor. Alzheimer ilacı yapıldığı belirtildi. Bu konferansta beni en çok üzen ise, 20 türün 15 kadarı Türkiye'de yetiştiği halde bizim bu türleri tanımıyor oluşumuz. Yabancıların çeşitli türleri bir şekilde alıp yetiştirmesi. Ülkemizde ise, çay ekmek veya başka bir amaçla sökülüp atılması, türlerin azalıp yok olmasına sebep oluyor. Bu gerçekten çok acı. İlaç sanayinde kullanılan bu çiçek, Türkiye'de de değerlendirilebilmeli. 1700'lü yıllardan beri Avrupa'ya Kardelenlerin gönderildiği tespit edilmiş. Avrupalılar bahçelerine çokça kardelen ekerlermiş. Sorulması gereken, kaçımızın bahçesinde, balkonunda kardelen var?

 

Kardelenler karla birlikte başlarını çıkarsalarda, çiçekleri 1,5cm-3cm arası olup; boyları en fazla 20 cm olan minicik çiçekler. Aynı ÇYDD'nin mücadeleci öğrencileri gibi. Onları ancak dikkatli gözler fark edebilir. Kardelenleri de tanıdıkça daha çok seveceğiz; fark edeceğiz. Dr.Sırrı Yüzbaşıoğlu Türkiye'da dağ tepe dolaşmış türleri tespit etmiş, projelendirmiş, tezler yazmış, yabancılarla ortak çalışmalar yapmış bir botanikçi. Kendisine konferansı için, organize ettiği için de NGBB'ne çok teşekkür ediyorum.

Dr.Sırrı Yüzbaşıoğlu,

http://www.herbmedit.org/bocconea/24-335.pdf
http://www.kew.org/kewmagazine/spring05/feature.pdf